AGU NGU RIT YAW, HKRI...

Ka ai - Dr KhaLum


Sinna mung na masha ni shada hrum yang du hkra ladaw gara hku rai nga ai hpe san nna "How do you like the weather?" ngu shachyen shaga ma ai. miwa amyu masha ni hkrum hkat yang hpaga yum ga lam hkrak nga a ni?ga nna shaga jahta chye ma ai. Myen amyu masha ni manag shada hkrum hkat yang,"Shat sha ngut sani? Hpa baw shat mai sha myit ni?" nga nna sna hkatma ai. Rai tim shanhte gaw amyu lakung ngu ai mi n nga ai majaw nnan hkrum hkat yang "Na mying hpa rai ta? Gara buga na rai nni? Be-Za-Ti-Le? nga nna shachyen shaga chye ma ai. Buga bung ai kaw na rai yang hpa n chye n daw hkat tim jinghku majing zawn nawn ma ai. Jinghpaw Wunpawng sha ni shada hkrum hkat yang,Ma kade lu sani?" nga nna san hkat ma ai. Shawng nnan hkrum hkat yang gaw, "Hkau gaw kadai kasha rai nni?" numsha hpe rai yang,"Hkri gaw kadai kasha rai nni?" ngu san nna daw ang ai hku bai shachyen shaga chye ma ai.

Moi shawng de dakkasu jawngma ni a magazine langai mi hta lawu ga de jawng lung ai Jinghpaw shabrang langai mi hte Jinghpaw numsha langai mi hkrum ai shaloi shabrang wa gaw numsha hpe shachyen dat yu yang Maran num a kasha re ai chye jang,"Na nu mung Maran, Nye nu mung Maran nga yang gaw, an nau she daw nga ai, Agu ngu shaga rit yaw, Hkri," nga nna shachyen shaga ai hpe hti hkrup yu nngai. Ya prat anhte Jinghpaw Wunpawng ramma shayi shadang sha ni masah mayu ni a lapran e nga nna hpaji sharin, kan bau amu bungli galaw, kanawn mazum sa wa ai majaw tinang a amyu htung hking shachyen shaga lam hpe n chye mat wa ai lam shadum ai rai nga ai. Dai hku byin nga ai hpe kaning di nna sharai na ngu mung hpaji jaw ra nhten.

Shan hpraw sasana sara langai mi Jinghpaw Wunpawng sha ni a shachyen shaga ai lam hpe n chye ai majaw,"Nanhte Jinghpaw ni gaw tinang a kasha daram re ai wa hpe aji ngu shaga ai gaw gara hku ta?" nga nna san ai da. Lashio mare kaw Jinghpaw sara kaba langai mi a nta e sara kaba a kashu daram re ai jinghku kasha la sha ma langai mi sa nga lawm nna jawng lung nga ai. Anhte gaw sara kaba hpe grai hkungga la ra let shaga nga yang dai la sha ma gaw sara kaba hpe "Eh, shu, eh shu," nga nna shaga nga ai hpe dum nngai.

Myen amyu masha ni gaw tinang amyu hte tsan ai tsasam ni hpe gaw kawa daram re ai wa hpe abba, kanu daram re ai wa hpe ame, kahpu daram re ai wa hpe ako, kana daram re ai num hpe ama , knau numsha daram re ai kajan kasha ni hpe nyi ma,kamoi daram re ai wa hpe adaw, kashu daram re ai wa hpe nga mye, kanu hta kaji ai la ni hpe ulay, kasha daram re ai ni hpe tha lay (shadang sha), thami lay(shayi numsha) nga nna shaga chye ma ai. Dai majaw Jinghpaw num la ai Myen la ni gaw katsa hpe Awa, ngu shaga nna, kani hpe Anu, ngu shaga ma ai. Rung langai mi hta marai langai mi Uncle nga jang rung ting na ramma ni yawng gaw dai wa hpe uncle ngu shaga ma ai. Hpawmi langai mi rai yang mung yawng a auntie rai wa sai da. Kala amyu ni mung dai hku shachyen shaga ai hpe mu mada ga ai. English, American sinna masha ni gaw tinang a kawa n rai yang Daddy(Awa)ngu n shaga ma ai. Tinang a kanu n re ai num hpe mummy(Anu) ngu n shaga ma ai.Tinang a kamoi n re ai num hpawmi hpe Auntie(Amoi) ngu n shaga ma ai.

Jinghpaw Wunpawng sha ni shada daw hkat ai lam hta mayu dama, lawu lahta kahpu kanau hta hkan nna shachyen shaga ai lam amyu myu nga ai. Kwa a kawa hpe Aji shing n rai Jidwi(Manmaw de na ni Dwi la), kawa a kanu hpe Atwi(Manmaw de na ni Dwi num), nga shaga ma ai. Kanu a kawa hpe ajum shing n rai Achyum(Manmaw ga na ni Hkai la), kanu a kanu hpe Atwi(Manmaw ga na ni Hkai num) ngu shaga ma ai.

Dai hta kaga tinang a mayu a mayu gaw yu ji rai nga ai majaw, asak kaji tim asak kaba tim la ni hpe aji, ajum ngu shga nna, num ni hpe rai jang Atwi ngu shaga ma ai. Dai majaw tinang hta grai kaji ai ni hpe ajum ngu nna hkungga la ra shaga ai rai nga ai. Dama a dama hpe gaw asak kaji tim kaba tim, Shu ngu shaga ai rai nga ai. Dai hta n-ga, Ma Gam a amyu lakung ni gaw shawng dinghku de ai majaw, Ma Gam a kashu ni hte kanau hpungdim a kasha ni gaw asak nau n shai hkat ai sha kaba wa ma ai. Kalang lang Ma Gam a kashu mahtang asak grau kaba nna Ma Yaw a kasha mahtang asak grau kaji tim, Ma Yaw a kasha gaw Ma Gam a kashu hpe Sha ngu shaga ra ai. Dai gaw ban kaji kaba hta hkan nna shaga ai majaw rai nga ai. Num sha ni maga de na mung tinang a madu wa a kahpu hpe mung Gu ngu shaga nna, tinang a madu wa a kawa hpe mung Gu ngu shaga ai. Tinang a madu wa a kanau la sha hpe Rat ngu shaga nna, tinang a madu wa a kanu hpe Moi ngu shaga nna, madu wa a kana, kajan ni hpe Ning sha ngu ma ai.

Jinghpaw Wunpawng sha ni a daw hkat ai lam gaw kawa maga na amyu hkan nna kahpu kanau nga ai zawn, num la num ya lam a majaw mayu amyu bung ai la hkrup nna num hpang hpu wa ni mung nga nga ma ai. Dai num hpang hpu wa ni gaw kahpau kanau hku sha shaga hkat ma ai.
Ga shadawn, Maran htinggaw mi na sha Maran Kaw hpe Lahtaw Gam la nna, Maran Lu hpe Lahpai Naw la yang Lahtaw Gam hte Lahpai Naw gaw Maran num garai n la yang mayu dama kahkau rai tim, Maran num la hkrum ai shani kaw na shan hpu shan nau tai wa sai. Shan a kasha ni rai nga ai Lahtaw kasha ni hte Lahpai kasha ni mung kahpu kanau daw nna, la hkat ya hkat ai lam n galaw ma ai. Rai tim, kaga Lahtaw nta na ni hte, kaga Lahpai nta na ni gaw ding yang mayu dama ngu shaga nna la hkat ya hkat ma ai. Dai majaw Maran num lahkawng a kasha yan rai tim dai Maran num yan kanau kana chyaw chyaw n rai yang Maran num shagu a kasha ni kahpu kanau n rai ma ai. Kawa maga hku sha shachye shaga ra ai. La sha ni hku nna tinang a dama ni a shayi sha ni hpe kahkri daw ma ai. Numsha ni mung tinang a kanu a kahpu kanau ni a shadang sha ni hpe katsa daw ai majaw tsa ba, tsa Bawk, tsa Doi, Tsa Dim ngu shaga ma ai. Tinang a dama kasha kahkri num garai n wa ai mahkawn ten hta Hkri ngu shaga tim, dai dama kasha kahkri num sha hpe tnang amayu kahkau wa hkung ran la ai shaloi mayu gumgai wa tai mat ai majaw Jinghpaw ga hta kahkri gaw kani ngu shamying tsun ma ai. Dai majaw tsaw ra tsaba ngu ai mahkawn mangoi ni gaw Jinghpaw htunghking shachye shaga lam hte nhtan shai aikaya kahpa sumtsaw sumra mahkawn rai nga ai. Rai tim, ram prat na byin chye ai hte maren kahkri katsa jahka kau n mai nna dinghku de wa na rai yang yu htang ja ngu ai bang nna mayu gaw dama nhtang tai, dama gaw mayu nhtang tai re ai htung mung nga nga mali ai. Dai zawn rai mayu dama daw hkat wa ai dinghku na aru arat ni hpe galoi mung hkum garan nna shachyen shaga ma ai. Kaga kahpu kanau, lawu lahta na htinggaw ni gaw mi na hte maren sha mayu dama ding yang daw hkrat wa ai rai nga ai.

Ya na Jinghpaw Wunpawng shayi shadang sha ni hpe ndai tsawm htap la ai Wunpawng htunghking shachyen shaga lam hpe sharin ya ai lam galaw ra sai. Maru(LhaoVo) ga Maru(LhaoVo) htung hking atsawm n chye mat sai Maru(LhaoVo) lakung ni hpe Maru Tangbau ngu ai rai nga ai.
Jinghpaw ga Jinghpaw htung hking n chye mat sai ni hpe kaning ngu na kun? Shachye shaga lai masa hpe ka sahleng ai laika buk kaji(booklet) langai mi shapraw ra sai. Dai laika a shawng na daw hta mayu dama, kahpu kanau shachye shaga ai lam hpe sang lang dan nna, hpang na daw hta gaw Jinghpaw Wunpawng amyu lakung hpabaw gaw hpabaw re ai ngu ai hpe ka matsing da na rai nga ai. Ga shadawn, Lachid hku Mangshang ngu ai gaw Jinghpaw hku nna Nshang Ran(Maran), Ngochang hku Lakuk ngu ai lakung gaw Jinghpw hku Lahtaw, Maru(LhaoVo) hku Jumhpauk ngu ai gaw Jinghpw hku Labang, Rawang hku hpa baw rai yang Jinghpaw hku kaning ngu na, ngu ai hpe tsun mayu ai. Daw masum ngu na hta gaw, Marip akung a npu e Marip htinggaw mying yawng hpe ABCD hku alphabetical order ka matsing jhkrat da ya na rai nga ai. Lahtaw amyu lakung a npu e mung Lahtaw hte seng ai htinggaw mying yawng hpe ka jahkrat da ya na rai nga ai. Shaloi ramma ni gaw tinang gara lakung hta lawm ai, manang wa gara lakung hta lawm ai. gra hku daw hkatna, gara hku shachyen shaga na ngu ai hpe aloi sha chye la lu na rai nga ai. Hpaji chye ai ni hpaji daw, gumhpraw lu ai ni gunhpraw shaw rai jawm shakut yang n byin mai na lam n nga ai.