Du Magam ni Lai Mat Wa, Mung Masha ni Tut Ngam Nga

Ka ai - Bum Sin Wa

Maigan du Wunpawng ramma law law chye mayu ai Buga shiga gaw ‘Mung Masa Shiga’ rai nga ai. Gara kaw hpa baw byin, galoi byin, hpa majaw, kaning rai byin ngu ai hpe chye mayu, na mayu nga ai. Dai shiga ni a marang e maigan kaw sak hkrung na n -gun la hpa zawn pyi tai nga ai. Mung masa shiga hpe shana ya nga ai Website, Blogs hte Radio (e.g Irrawaddy, Mizzima, Kachinnews, BBC, RFA) zawn re ai ni hpe yawng na ra sharawng nga ai. Mung masa manghkang gaw sak hkrung lam a manghkang zawn rai nna, shinggyim masha ban hte ban htum ngu nnga ai labau leng hku kyi (kri) gayin nga ai.

Maga mi hku yu yang, awm dawm ahkaw ahkang lu sai law nga ai ni pyi, mung masa Party ningbaw ni dangrang hkat ai lapran kaw, mung masha ni gaw tinang grau htuk manu dum ai ni a hpang hkan nna dang rang lawm nga ma ai. Dang ai hpung ni mungdan hpe uphkang na ahkang lu la tim, mung masha ni yawng gaw dang ai ni hte sum ai ni maren sha akyu hkam la ra ma ai. Mung masa dang ai ningbaw ningla kachyi mi sha ahkaw ahkang lu nna shanhte ra sharawng ai sak hkrung mat wa chye ma ai.
Mung masa ngu ai a majaw kahkyin gumdin lam hpe hkra nga ai
Mung masa wuhpung gaw gara kaw mung anga nga ai zawn, Community langai (or) church langai (or) dum nta langai hta raitim, mung masa ra sharawng hpung nbung jang shat rau nsha, gamung rau n jahta, nawku rau nsa re ai lam byin nga ai. Sinna mungdan ni hta Party nbung ai shada ga pyi n shaga hkat ai. Dai masha ni nawku jawng langai kaw rau ndung lu ma ai, sumsing mungdan langai de rau man yawng lu na mung nloi na rai nga ai. Rev. Kun Le tsun ai ga nga ai “sumsing mungdan kaw Myen nga taw yang, ngai sumsing mungdan du tim bai nhtang wa na nngai” nga ai. Mung masa hkum tsun sa, Manchester United hte Liverpool gawdin hpung madi shadaw ai lapran ga pyi n shaga hkat nga ma ai.
Wunpawng amyu a lapran hta mung, mung masa nrum ai hpung ni nga jawng nga sai. Dai sha n rai, Nawku Hpung nbung: Madung, KBC, Kahtawlik, Anglican, Shanglawt, Laban kru ya hpung ni a lapran ramma ni mahku mara grai yak nga ai. Hpung nbung jang kaga ga zawn nawn mat nga ai. Num jaw num la hkat ai kaw na hkawt hkalup hpung ni kathawlik num hkum la, kathawlik ni mung hkalup hte hkum gayau nga nna yak nga ai. Ndai hku nna ‘ra’ nbung hkat ai Wunpawng wuhpung wuhpawng hta amyu mungdan langai gaw de nga ai hkrun lam hpe myit yu yang magyi magaw shading la yak la ai tinggyi tinggaw nga rung jahkraw, tauba ginlang wanji chyagang htung lai hpe gara hku di la ra na kun myit yu ging nga ai.
Laika ka sara nkau mi tsun ai, shinggyim wuhpawng gaw ‘rights’ ahkaw ahkang ahkyak ai nga ma ai. Ahkaw ahkang ngu jang yawng hta maren nga ra nga ai. Kaji ai wa lu ai hte kaba ai wa lu ai bai bung ra nga ai. Lahtaw la wa lu ai hte Lahpai la wa lu ai mung naw bung ra na rai nga ai. Dai nrai yang, wuhpung a hpang hkan ai mung masha ni gaw, ningbaw tai ai langai ngai a hpang hkan nna, poi ngut shagu maza magawn mat ra ai hta jan nna hpa nan nngam nga ai. United Kingdom na mung masa la ni tsun ai: (US ni shana shat ‘dinner’ grai hkrak hkra sha sai nga jang, Europe ni gaw ban agying kashin ra ra re ai” nga ma ai.
Chyum Laika na labau mabyin
Yesu nga pra ai ten na Israela amyu (Jewish) masha ni a mung masa hpe loi mi jahta mayu ai. Shani shagu na sak hkrung lam gaw mung masa hkam la ai hta madung nga malu ai. Yesu tara hkaw hkawm ai ten gaw Roma Asuya ni up hkang ai kata rai nna, Jew amyu ni hta nbung ai wuhpung 5 nga ma ai. Dai ni gaw: 1) Hparashe – Pharisees; 2) Saduke -Sadducees; 3) Herodi – Herodians; 4) Myu tsaw hpung- Zealot; hte 5) Laika ka sara or chyoipra ai hpung – Essences ni rai ma ai. Langai hte langai, shada da dinglun hkat, anyam hkat nna aten ma nga malu ai. Ndai ni yawng shanglawm ai Council langai mung hpaw da ma ai. Dai gaw ‘Sanhedrin Council’ rai nna hkinjawng Kayapa hpe ningbaw shatai da mu ai.

Roma Asuya a gawng malai hku nna gaw, Caesar Augustus (27 Bc-14 AD) gaw karai shara kaw nga nhtawm Jew amyu ni hte Palistina mungdan ting hpe up nga ai. Mung masha ni kaw na hkanse hta la nna, tara hte mung dip da nga ai. Zet kung ai masha dan dawng pru wa na nloi ai zawn, pru wa ai ni hpe mung shi a amu hta jai lang kau kau di wu ai. Dai majaw, mung masha ni gaw kam hpa na shara tam nga ma ai. Nawku hpung hpe myit mada ga nga yang mung, alu bang, hkungga nawng jau ai hpe bai n gun dat ra ai sha n ga, tara 613 ting hpe mung tup hkrak bai hkan ra nga ai. Mung masa hku lawt lam tam ai ningbaw pru wa shagu, rim la nna shawa a man e kasi madun kau kau di ai sha a hkrum nga ma ai. Ndai ten hta, lahta e tsun lai wa sai wuhpung 5 gaw lawu na hte maren myit jahkut da nna sak hkrung ma ai.

Zealot- Myu tsaw hpung: Rawt malan hpung hpaw yang she mai sai, ndai Roma ni hpe anhte a kaji Dawi gaw Goliate wa hpe dang kau ai zawn, Roma ni hpe mung dang kau lu na re nga ma ai. Karai Kasang mung anhte kaw moi jiwoi jiwa prat kaw nna rau re. Dai majaw rawt malan saga, teng sha awngdang na re nga ma ai.

Raitim, Herodians hte Saduke (Herod hkawhkam a akyu hpe chyeju dum ai shi a hpang hkan masha ni, Yeruslem nawku htingnu hpe gram gram ya ai hpyen du, hte hpaji rawng ai mare kaba nga masha) ni gaw, ndai Zealot ni myit ai gaw shut nga ai, mana bu ai lai she re, Roma ni hte atsawm kanawn yang sha sak hkrung lu na re, dai nrai yang yawng jam jau mat na she rai nga ai nga ma ai. Essence ngu ai chyoipra san seng dum let laika ka sara ngu tsun hkam ai hpung ni gaw, ndai Herodians ni hte Zealot ngu ai myu tsaw ni myit ai gaw angawk angak hte hpaji nrawng ai amu she re nga ma ai. Karai Kasang hpe sha-grau sha-a let, Shi a mying ningsang hpe shakawn kungdawn ai lam chyu sha mung masa yawng a ashuk ashak hpe dang lu na re, sha n ga, lawt lam a ningpawt mung re, htaw zai bru jang ga kaw hkawm wa ai prat hpe mung myit dum mu le, Karai Kasang gara hku la-kawn la ai hpe mung myit dum ging ai le, nga ma ai.

Raitim, Hparashe ni a sawn nawn ai lam gaw lahta na hpung ni hte shai nga malu ai. Karai Kasang gaw Meshia ngu ai hkye la madu hpe shangun dat na re, dai hpe naw ala ga, anhte hpa n galaw lu ai, shi hkye la yang sha lawt lu na re. Dai majaw Meshia du wa na hpe shani shagu myit masin hkum hkrang jasan jaseng let ala nga ga, akyu hpyi ga, hkungga law law nawng jau nna Karai Kasang na hkra hpyi jahtau ga nga ma ai. Chyum laika na tara laika ni hpe anhte hkrak hkan yang, Karai Kasang gaw anhte hpe matsan dum let hkye la na re. Dai majaw jep ai tara (613) hpe tup hkrak hkan ga. Anhte gaw yubak tsip ni she re majaw, yubak kaw na jasan kau na shawng myit ra ai. Hkungga law law nawng jau ga, Roma ngu ai ni hpe Karai Kasang nan gasat shamyit kau na ra ai, nga ma ai.

Ndai hpung 5 hte gaw Roma hpe nra ai hkrai raitim, nra ai ladat hte gawt kau lu na ladat mahtai shapraw ai (theology) nbung shajang nga ma ai.

Lahta na hpung ni myit mang sawn shapraw ai kata kaw, yu maya mung masha ni gaw shani shagu na lu na sha na hpe sha myit ru nga ra sai. Machyi yang hpa hte tsi na, tsawra myit ni ganang e tam na, lu sha ganang na tam sha na gara hpung hta lawm na mung yak nga ai. Herodians ni she jaw ai zawn zawn, Zealot ni myit ai hku she awng dang na zawn zawn, nrai law Hparashe ni tsun ai ga madat yang she Karai Kasang nan kaja wa sa hkye la na kun nga nna mung ung ang nga ma ai.

Dai aten hta, Yesu ngu ai wa paw pru wa nna mare kahtawng ni hkan tara hkaw hkawm hpang wa sai. Shi hpe mung masa hku amyu hpe woi awn na shadu nhtawm, shi a hpang hkan nang ai ni law law re. Sape shi lahkawng 12 hpe shaga woi ai hpe yu yang, Israela amyu 12 hpe rau sha kahkyin gumdin na ngu ai ladat lawm nga lu ai. Raitim, shi a sasana gaw matsan masha ni kaw na hpang nga lu ai. Tara hkaw hkawm ai hte kaja war a nga ai machyi shamai ai lam, nat shaden ai hte kaw si ai ni hpe jaw lu jaw sha nna, myit kaji garen ai ni hpe shalan shabran hkawm nga ai. Nga hkwi ai yan nau hpe Sape hku shaga ai kaw nna hkawt, grit nem ai maga tsap nna hpang nga wu ai. Dai majaw, Zealot ngu ai Myu tsaw hpung ni gaw shi hpe grai ra sharawng nga ai. Raitim, masum ning tup hkan nang mada yu tim lak lai wa ai lam nmu lu ma ai majaw, shi a ntsa myit kataw ai ni law law lawm wa ma ai.

Yesu ngu ai wa hkaw hkawm ai gaw, Ninggawn Mung Masa re ai lam tsun wa sai. Ndai Ninggawn Mung Masa gaw masha yawng tara rap ra ai hpe lu la hkra gasat ai hpe lak nak hte nre ai sha myit masin hte rai nga lu ai. Nnan daw hta Yuda amyu mat mat ai ni hpe hkan tam na nga nhtawm, hpang daw de gaw mungkan ting de hkaw dan mu, ngu htet kau da wu ai. Shi a sape ni hpe shi tsun nga ai, “ Nye a hpang hkan ai ni gaw, asak hpe lahpaw hte makai gun nna hkan mu yaw (tinang wudang tinang hpai) nga nna htet da nu ai”. Nsang daw yang, aten ntam ai si ai de du mat ai. Akyu law law hpyi ga, masha ni anhte hpe shut ai hku nmu u ga mung, tsadan a jahten ai hte nam pum shang nna kamyin kamam hpa mung nbyin uga sadi maja let hkan nang marit, ngu wu ai. Dai daram tsun da ai kaw Yuda Iscariot naw gale pru mat wa nga lu ai.

Rai sa, lahta na lam gaw hkristan tai ai ni yawng chye na da sai lam ni re. Ndai hku nna woi awn ai hpung amyu myu, lai ladat amyu hte, n gun rawng ai hpung law law wa pru wa dam timung, shinggyim wuhpawng hta grin nga ai gaw, mung shawa masha ni sha arai nga ai nrai ni? Ndai mung shawa masha ni hta ahkyak ai hpa rai ta? Mung masa re ni? Hpaji re ni? Sut gan rai kun? hkam kaja lam wa rai kun? ngam nga ra ai shinggyim wuhpawng hta ta tut ahkyak dik ai hte shani shagu na hkrum hkra nga ai mayak mang hkang ni gaw mung masa kaja jang yawng mai byin wa na kun ngu ai ga san ni anhte hpe shani shagu san taw nga sai.
Myit shachyaw yu na lam
Dai ni na wunpawng ginra hta, lai wa sai 2000 ning hkan na Jew masha ni a gam maka hte kahproi ganoi byin nga ai ngu mu mada nni? Myu tsaw ai hpung ni lam woi ai gaw amyu hpe lawt lu na de kaja wa woi sa wa nga ai kun? Shing nrai, makam masham hta n gun dat ai mung Wenyi lam hpe ningshawng tawn nna amyu sha lam hpe woi awn ai re ngu tsun lu na kun? Shing nrai, mare kaba de nga nna hpaga yumga hte dum nta ni hkrak nga ai ni gaw amyu sha lam hpe shani shana kajai na ra sharawng ma ni? Rai sa, amyu sha lam chyu tsun ai ni gaw gara madang de lahkam sa wa nga sata? Dai ni gaw jaw nhtawm kadai ni gaw shut ai ngu mu mada nga ga ta?
Labau mau mwi a jahtum
Lahta na Jew amyu ni hta byin ai mabyin hpe bai yu ga. Yesu tara hkaw hkawm ai gaw si ai hpang Wenyi ni sumsing mungdan de du na matu re ni? Sape 12 hpe sha lata la ai lam gaw Jew amyu lakung 12 hpe hkringdat ai lam re nga nna chyum masa ninghkring ni mu ma ai, nang gara hku chye na lawm nta? Dai sha n ga, mat mat ai sagu ni hpe hkan tam ai nga nna mung tsun wu ai. Dai hte maren, tara maigan num sha gaw kasha machyi ai hpe shamai ya na hpyi ai shaloi, Yesu lawan n shamai ya ai sha, shat naw jaw sha yu u, mai wa na ra ai, nga ai hpe kanu gaw ‘sha ku na hkrat ai shat hkyep ni hpe gwi ni hta sha na ahkang nga ai zawn, an nu hpe mung na a tsawra myit kachyi mi sha gaw jaw ging ai le’ nga nna dara la ai lam chyum laika hta rawng nga ai.

Dai majaw, Yesu a shamu shamawt ai lam hpe Mesianic prophetic ‘Karai amu gun ai myihtoi kaba’ nga nna mung tsun da ma ai. Raitim, lahta e tsun lai wa ai hpung 5 gaw kadai mung Yesu hpe atsawm sha nchye na ma ai. Madi mung n madi shadaw wa ma ai. Ga san sha san la la rai nna kau da da di ai jahkring hkring hkrum wu ai.

Hpang jahtum AD 70 ram du wa yang, lahta na hpung 5 gaw dumbri dumbra rai mat sai. Jew amyu lamu ga ngu ai gaw numhpu she hput, mung masa myit mada shara kachyi mi mung nmu lu sai. Ratim, Yesu a hpang hkan ai ni gaw law htam nna mungkan de chyam hkra galu kaba dan dawng wa masai. Shanhte a marang e, Hebrew laika hpe Greek hku ka gale nna mungkan de shachyam shabra dat sai. Hparashe ni, Saduke ni, Herodians ni, Chyoipra dum ai ni yawng gaw ganang de rai mat sata? Yesu hpang hkan ai mung masha ni, ntai nmai rai nna lagyim nang ai ni, hpaji pyi nau nchye ai sha madat mara let kam sham ai ni gaw agrin nga nna nsi ai hte amyu nmat ai sha grin nga ai lam Hpung Sasana labau ni hpe yu nna mu lu nga sai nrai ni?