Ka ai - Layang Hkun Htoi
BSc., MBCS (London)
"Total Defence" hpe 1984 ning kaw nna Switzerland hte Sweden ni kaw shawng jai lang wa ai rai nga ai. Ndai total defence hpe lam madung lahkawng hku nna jai lang nga ma ai. Shanglawt nnan lu nna ungmasha jahpan nlaw ai mungdan ni gaw aten tup hpyendap magam gunhpai ai Hpyenla shagreng da na matu n loi la nga ai. Dai hta ndai total defence gaw nga ai mungshawa ni yawng shanglawm ai tai hpyen gasat ladat nan rai nga ai.
Lam lahkawng hku nna, dai ni na hpyen masa lam gaw galai shai nga sai, moi prat na zawn hpyen majan pa hta gasat ai lailen ni yawm wa nga sai. Hpyen wa hku nna gasat ai ladat ni hta myit masa lam hpe gasat ai, hpaga yum ga lam, htunghkring, aga, lailen ga-up ai hte gasat ai lam ni hte anhte Jinghpaw Wunpawng Amyusha ni mung shani shagu hkrum sha nga ga ai.
Ndai hpe tai gasat na matu total defence ngu ai tai hpyen gasat ladat hpe anhte amyu ni shaman shakyang, shajin da ra nga saga ai. Ndai total defence ngu nna shamying ai tai hpyen gasat ladat hta hkyen lajang tawn da na gasat ladat (5) lawm nga ai. Dai ni gaw Myit masa hte gasat ai ladat (physiological defence), Mungshawa yawng kaw nna hpyen
majan yak hkak wa jang shajin da ra ai ladat (Civil Defence), Hpaga yum ga, sut masa lam n'gun ja hkra galaw da ai ladat (Economic Defence), Mungchying shawa ni shada madang n ginhka ai hku myithkrum lam la da ai ladat (Social Defence) hte Hpyen masa lam hte gasat ai ladat (Military Defence) ni rai nga ai.
Ndai total defence gaw shanglawt nnan lu ai, masha jahpan nlaw la ai mungdan na asuya ni hku nna, mungchying shawa yawng tinang mungdan a lit hpe du ai shara, nga ai shara, galaw nga ai magam bungli, myit yaw shada nga ai myit hkrun lam, shani shagu hkrum katut nga ai tinang a shinggyim shingwang kata a matu galoi mung jin jin rai lu na matu yaw shada let, jahkrat da ai shaman shakyang da ra ai tai hpyen gasat ladat nan rai nga ai.
1)Myit masa hte tai hpyen hpe gasat ai ladat (Physiological Defence)
Anhte Jinghpaw Wunpawng Amyusha ni gaw tai hpyen rai nga ai Myen hpyendap a (Lu-Myo-Gyi-Wada) ga-up sha wa ai shaning (50) ning jan hkrum sha nga saga ai. Dai re hta, aten galu maigan amyu ni e ga-up magang, maigan amyusha ni a htunghking lailen, aga, makam masham ni hpe ndum shami myit hta yu htuk, manu dum wa nga ga ai. Ndum shami shanhte htung lailen ni anhte mungdan, amyusha ni a lapran lang manu ai zawn hkam sha chye nga ga ai. Dai re majaw, Myit (sub-conscious) hta galoi mung, tinang htunghking, aga, laika, lailen, makam masham hpe myit kraw lawang hta rawng nga na matu gasat taw nga ra ai.
Myen shi sumla (MRTV) ni kaw nna shapoi ai myit masa lam gasat sumla ni hpe n yu byin hkra koi gam ai, tinang amyu ga hpe shaga yang arawng la chye ai, tinang amyu htunghkring lailen makam masham hpe makawp maga na myit masa lam hte tai hpyen a myit masa lam gasat ai majan hpe nhtang tai gasat ra nga ga ai.
2) Mungshawa yawng kaw nna hpyen majan yakhkak wa yang shajin da ra ai tai hpyen gasat ladat (Civil Defence) Tinang amyusha ni hta wan hkru, hka lim, lam magup a majaw laja lana tsin yam hkrum hkra wa yang na matu, tsi hpaji, malu masha, nga shara ni hpe tau nau hkyen lajang da ai lai ladat rai nga ai. Rawt galu kaba nga sai Singapore mungdan, Estonia (Russia kaw na shanglawt lu ai mungdan) ni hta, dai ni ta tut jai lang nga ai ladat nan rai nga ai.
Mungchyin mungshawa yawng gaw, ndai tai hpyen gasat ladat ni hpe chye nan chye da ra nga saga ai. Ndai ninghkap gasat lai ladat hta, tinang amyusha ni a matu hpyen tai ya mai ai, tinang amyusha mungdan hpe hkra wa ai Hpyen Wa a maw mawn ai lam magup hpe a zi yu let, tinang amyusha lawt lu lam hta shakut nga ai ningbaw ningla ni hte jawm jahkrup bawng ban nna jawm gasat sa wa ra nga sai.
3)Hpaga yum ga, sut masa lam n'gun ja hkra galaw da ai tai hpyen gasat ladat (Economic Defence)
Hpaga yum ga ga ai sutdu ni, yi sun hkau na galaw ai mungshawa ni, magam dap amyu myu hta tsap nga ai bungli galaw mungchying mungshawa ni kaw nna, tinang amyusha ni a sutlu nga mu nga mai, sut hpaga lam n'gun ja wa na matu shakut sa wa ai tai hpyen gasat ladat rai nga ai. Sut hpaga galaw nga ai mungchying mungshawa yawng gaw, galai shai nga ai mungkan a sut hpaga lam ni hpe galoi mung hka ja nna, tinang amyusha ni a matu awngdang ai hpaga lam hpe woi myit jasat sa wa ai sut hpaga majan hte tai hpyen hpe gasat lawm ra nga ai. Tinang amyusha ni a sut masa lam ningpawt ninghpang ngang grin wa ai rai yang, kade mayak mahkak lam ni hkrum hkra wa tim, hkam jan dang lu ai atsam, anhte
amyusha ni hta nga nga na re.
4) Mungchying shawa hku nna madang n ginhka ai hku myithkrum lam la da ai ladat (Social Defence)
Anhte amyusha ni yawng mahkam masham, matsan lu su n lata ai hte hpaji madang n ginghka ai sha myithkrum myitra gahkyin gumdin ai hte tai hpyen a sai garan ai majan hpe mai gasat nga ai. Tinang amyusha ni a shinggyim uhpawng a matu shada chye na hkat ai lam gaw, ra ahkyak wa ai a ten ni hta shada n'gun lu shangun let tai hpyen wa a maw mawn ai hpe pat shingdang ya nga ai.
5). Hpyen masa lam hte gasat ai ladat (Military Defence)
Prat dep ai laknak ni hte kungkyang hkra wunkat la tawn ai hpyendap chyu sha anhte Jinghpaw Wunpawng Mungdan hpe ga-up wa nga ai laknak lang maigan hpyen wa kaw na makawp maga ya mai nga ai. Aten tup hpyendap hta amu gun hpai nga ai anhte Myutsaw Share Shagan ni a hkyen lajang ai lam ni gaw, n mu mada lu ai Myen hpyen wa baw sa wa na majan, akajawng sha du wa yang, tai gasat na matu jin jin rai ra nga ai. Galoi mung laknak shagreng jin jin galaw da ra nga ai. Asak aprat ram ai mungchying shawa yawng mung hpyen hpaji hpe chye da ra nga ai. Asak apart ram sai anhte Jinghpaw Wunpawng Mungdan kaw shanu nga ai mungchying sha ni yawng gaw Shanglawt Hpyendap de hpyen wunkat la da ra nga sai.
Ndai lahta de madi madun mat wa ai, tai hpyen hpe gasat na matu shajin da ra ai gasat ladat (5) hte gasat sa wa yang, anhte amyusha ni gaw lani mi na nhtoi hta maigan hpyen ni hpe anhte Jinghpaw Wunpawng Mungdan na gawt shale kau lu na rai nga ai law.
No comments:
Post a Comment