Wednesday, July 28, 2010

Shagrau Ging ai Mung Shawa Share Shagan Ni

Ka ai - Hkun Nawng

June 27, 2010

Laiwa sai May shata 28 ya shani gaw Mazup mare masha ni a matu ngarai hkrum ai nhtoi rai na sai. Hpa majaw nga yang dai mare kaw na htinggaw 63 gaw shanhte prat shanat nga lai wa ai ginra hpe tawn kau da nna Myen hpyen asuya hte Asia World company san tawn da ya ai Muga zup ngu ai mare de atik anang htawt sit hkrum sai. Ndai zawn htawt sit hkrum ai lam gaw Malihka madim a majaw dai ginra makau hkan nga ai mare 60 jan (mung shawa 15,000) hpe shara nnan de laja lana htawt sit kau na masing a nambat langai ning gam sha naw rai nga ai. Matut nna dai ginra makau na mare ni langai hpang langai htawt sit hkrum ai shiga ni na lu na re.

Tang hpre mare hte Malizup mayan na mare masha ni gaw ndai zawn dukhka tsimyam kaba byin hkrum wa na hpe tau chye nna Malizup madim gap na lam shiga na ai 2007 ning kaw n na lam amyu myu hku ning hkap shakut wa sai re. Nawku jawng hkan kyuhpyi ai lam ni galaw ai. Mare salang ni Myen hpyen asuya ningbaw Than Shwe hpang de laika tang shawn nna ndai hka madimmasing hpe jahkring na matu hpyi shawn ai.

Kachin Development Networking Group(KDNG) mung madim hte seng nna mungkan ting chye wa hkra madim a majaw byin wa na shinggyin ahkaw ahkang tawt lai lam, makau grup yin hten za wa na lam ni hpe azin ayang sawk sagawn tawn ai sumtang laika shapraw sai. Ndai Madim gaw gap ai hta shang lawm ai China Power Investment(CPI) company de mung laika tang shawn nna ndai madim masing hpe jahkring na matu hpyi shawn wa sai. Blast yungwi hpung ni mung ndai mali hka madim hte seng na ninghkap ai lam yungwi hte hpyi jahtau nga ai.

India, England, USA, Japan, Singapore, Malaysia hte New Zealand hkan shanu nga ai wunpawng amyu sha ni mung Myen hpyen asuya a maigan kyithkai rung (Myanmar embassy) hkan shawa n gun madun ai lam galaw ai. Bai nna Miwa asuya hpang de ndai madim gaw gap ai lam hpe jahkring ya na matu lang hte lang laika tang hpyi shawn ai lam ni galaw lai wa sai. Dai sha n ga Wunpawng jawngma ni Facebook ngu ai social networking site hku nna Myen mung shawa masha ni yawng grau chye na wa nna ndai mali hka madim gaw gap lam hpe jahkring ai campaign kaw shang lawm wa na matu mung matut manoi shamu shamawt nga ai.

Ndai zawn ninghkap ai hta anhte a mungmasa hte seng na gawng malai hku tsap nga ai KIO mung ndai madim hpe hkring ya na matu Than Shwe hpang de laika ka nna 2007 ning hta hpyi shawn wa sai re. Rai tim KIO a nsen gaw shi a tang shawn laika ntsa Myen hpyen asuya kaw na bai htang shana ai lam n nga ai hpang zim mat sai.

Miwa company hte Myen hpyen asuya a ndai masing kaba hpe ya aten du hkra gwi gwi tsap nna matut ninghkap nga ai gaw Tanghpare buga hte makau grup yin na mare masha ni rai nga ai. October 9, 2009 ning Tanghpare mare hta galaw ai madim zuphpawng hta Myen hpyendu kaba Soe Win a shawng kaw myiman hkrum nna Tanghpare buga na Jinghpaw Wunpawng hpawmi langai gaw madim masing jahkring kau ya na matu gwi gwi rawt tsun lai wa sai. Ndai zawn rawt tsun ai lam gaw si mani ai ladat hte tinang buga hpe gwi gwi makawp maga ai lam nan rai nga ai. Shi hta nga ai shinggyin ahkaw ahkang hpe jai lang ai lam mung rai nga ai.

Anhte Wunpawng ni a ningbaw shara kaw tsap nna maigan sinpraw, sinna mungdan ni de sa sa wa wa galaw lu nna, Myen hpyen asuya ningbaw ni hte mung ading tawk tsun shaga na ahkaw ahkang lu ai ni nga ma ai. Shanhte gaw maigan NGOs hte dat kasa lapran hta mung mying pru nna Myen hte KIO gap hkat jahkring mat hkra galaw lu ai, bawng ring lam galaw lu ai nga nna shagrau hkrum ai ni mung rai nga ai. Shanhte mungdan shara shagu de jinghpaw wunpawng myu sha ni a malai nga nna bawng ring lam, simsa lam, 2010 ra lata poi hpe madi shadaw lam nga nna gabaw amyu myu hte tsun shaga hkawm ma ai. Rai tim, ndai Malizup mayan kaw na ni a hkam sha nga ai tsin yam hpe gaw nmu masu su galaw nga ai. Shanhte wuhpung ni a bungli jahpan kaw nlawm ai nga ai majaw kun?

Dai hte maren ningbaw nkau mi mung ndai malihka madim manghkang gaw nye manghkang nre nga nna koi yan nga ma ai. Ndai madim a majaw ngai kaw ahtu hkra wa na nre nga ai myit hte nseng ai zawn nga ai ni mung nga ai. Ndai zawn re ni makrau grupyin hte shinggyin masha ni a sak hkrung lam gaw ading tawk myi hte mu lu ai hku sha n ga, myi hte nmu lu ai hku mung matut manoi nga ai hpe chye ging nga ai. Lai wa sai shaning hkying jan hta mana maka hkik hkam lai wa ai amyu hte mungdan ni, civilization ni (gashadawn; Maya civilization hte vikings amyu ni) pyi amyu langai hte langai lapran byin ai majan ni a majaw sha n ga, tinang a makau grup yin hpe atsawm sha nchye hkang zing ai majaw hten za hkrum mat ai lam hpe labau kaw na hka ja la ging nga ai.

Dai majaw amyu langai shing nrai shinggyim wuhpung langai kade ram na hkra asak lu hkrung na ngu gaw dai amyu hte shinggyin wuhpung ni tinang a makau grup yin hpe kade ram chye hkang zing ai hta madung rai nga ai nga nna Jared Diamond gaw shi a laika buk Collapse: How societies choose to fail or survive hta akroi anoi sawk sagawn nna htawng madun da nga ai. Anhte a ningbaw shara hta tsap nna arawng ah na(Power) lu nga ai ni hti ging ai laika buk re. Power ngu hta Myen asuya jaw ai power sha nre , lam amyu myu hku lu tawn da ai power hpe mung tsun mayu ai re.
Madim hte seng na nkau mi gaw tinang mara lu dum ai hpe makoi na matu sara kaba nsen hte “myit nmai katu ai, tatut masa hta hkan nna pragmatist byin ai hku she mai shamu shamawt ai” nga nna tsun na re. Tinang galaw mai na ram hpe pyi n galaw ai sha, tinang hkum tinang myit shapyaw la na matu tatut masa “pragmatism” nga ai gasi kaba ni hte tinang a mara hpe makoi shakut na kun?

Dai hku tsun yang gaw, shanhte tatut masa(pragmatism) hpe nchye na ai majaw rai nga ai. Hpa majaw nga yang Pragmatism ngu ai gaw tinang a amyu sha lawt lu nna buga bawng ring wa na matu, lu ai ahkaw ahkang hpe jai lang nna shakut galaw ai lam rai nga ai. Myen asuya jahkrat tawn da ai ntara ai ripkawp tara ni yawng hpe galoi mung baw gum let hkan nang galaw sa ai lam gaw pragmatism nre. Malizup hka madim hte seng nna Tanghpare mare masha ni galaw ai ladat gaw tatut masa hpe atsawm sha jai lang nna simani ai hku shamu shamawt ai lam(pragmatism) nan rai nga ai. Anhte a ningbaw nkau mi shut ai tatut masa(pragmatism) npu hta lam woi dam ai majaw dai ni na ramma ni hpe mung masa lam hta hkring htawng kaja (inspiration) pyi nlu jaw sai hpe mu lu nga ai.

Grau sawng ai gaw, anhte a ningbaw nkau mi tinang she n gwi galaw tim, Tanghpare buga masha ni a nden ja ai ninghkap lam hpe n gun jaw ra na malai “Nan hte galaw tim hpa byin wa na nre.” nga nna jahpyak ai lam pyi galaw ma ai.

Dai zawn re ai lam ni hpe na hkrup nna George Orwell a Burmese Days sumrai kaw na Myen tara agyi U Po Kyi tsun ai gasi hpe dum hkrup ai. U Po Kyi gaw English asuya npu hta tara agyi langai hku magam gun nna, tinang a arawng aya grau grau tsaw wa hkra lam amyu myu hku shakut ai Myen amyu sha langai re. Myen mare masha ni English asuya ntsa ninghkap ai lam hpe “Ndai mre masha ni bawnu nrawng ai mana ni she rai nga ai. Shanhte ndai zawn ning hkap ai majaw hpa akyu pru wa na ta? Namwa ni zawn sha gap sat hkrum na rai nga ai. ” nga nna jahpyak ai.

Myen hpyen gumshen ladat grau ngang kang wa na matu Myen amyu ni lapran hta sha U Po Kyi zawn re ai ni grai law hkra nga ai nrai, anhte Wunpawng amyu sha ni hta mung gabaw amyu myu(bawngring lam, simsa lam, sut jat lam, Myu sha lam) shadut nna hpyen palawng hpun ai ni(hpyen du ni ) sha n ga mung shawa mying dagraw ai ningbaw ni law htam wa nga ai. Shanhte gaw prat masa nkaja ai hpe akyu jashawn let tinang tinggyeng akyu a matu galaw ai ni rai nga ai. Anhte jinghpaw wunpawng kaw George Orwell zawn re laika ka sara/sara num she nga taw gaw ndai zawn re lak san ahkaw ahkang tam ai ningbaw ni hpe namlak rawng nna hkra dik htum ai gasi kaba ni hte sumrai hkan kabang na sharin shaga dan na hpe myit shing ran hkrup ai.
Ndai zawn re lak san ahkaw ahkang tam ningbaw ni pru wa ai gaw Myen hpyen gumshen ladat a majaw re nga nna ladat hpe aloi sha mara shagun ai ni nga na re. Dai hku shadu ai lam gaw hpring tup njaw ai. Maga mi hku bai myit ging ai gaw Democracy asuya lu ai hpang ndai zawn re ahkaw ahkang tam ningbaw ni nnga mat na kun?

Democracy lu mat sai South East Asia mungdan hkan na mabyin masa hpe maram yu yang asan sha mu lu na re. Ga shadawn 1917 kawn 1989 du hkra Phillipines mungdan ningbaw galaw lai wa ai Ferdinand Marcos. Shi gaw Phillipines hpe democracy hku uphkang ai aten hta, mungdan sutgan ni hpe shanhte nta dinghku a sut gan zawn myit nna kam ai hku jai lang ai, shi arawng aya lu wa na matu nkaja ai ladat amyu myu jai lang wa ai majaw hpang jahtum mung shawa masha ni shi mungdan kaw na gau shale kau hkrum ai ningbaw re. Maga mi hku bai myit yu ga nga yang mung, Myen hpyen asuya npu hta mu gun tim tinang a tinggyeng akyu hpe madung ntawn ai sha kaja ai lam hpe galaw ai ni mung nga ma ai. N hkrak ai prat masa hpe chye nga ning len tinang gaw kaja ai lam hpe galaw na, n galaw na ngu gaw tinang lata la ai lam hta she madung rai nga ai. Hpyen asuya prat hta sha n ga democracy asuya prat hta rai tim ahkaw ahkang tam ningbaw masu ni hpe mung shawa gaw hkap la na nrai nga ai.

Dai majaw amyu sha ningbaw ngu ai mying gaw la, lu malu ahkaw ahkang (privileges) ni hpe jai lang mayu tim, tinang amyu sha ni byin hkrum nga ai mayak manghkang lam ni hpe tsun shapraw ra na aten hta gaw Myen hpyen asuya myit npyaw na kun nga nna myint ung ang nga ai ningbaw ni Tanghpare mare masha ni a kasi hpe yu la ga. Shanhte a tsinyam hpe chye na ya let mai byin ai ladat hku tinang a amyu hte buga hpe makawp maga ging nga ai. Mung shawa hpe jaw ai tatut masa (pragmatism) hte woi awn lu yang she mung shawa a kamhpa ai lam hpe mung lu la na re.

Malizup madim hkring mat na matu Tanghpare mare masha ni hte rau tinang nga ai ginra hta hkan nna ladat amyu myu hku shang lawm shamu shamawt ai lam gaw anhte a buga hte amyu hpe makawp maga ai bungli ni hta na kaji dik htum ai bungli kaba rai nga ai. Shanhte a myit masin hte simani ai shamu shamawt ladat hpe shagrau ging nga ai.

No comments:

Post a Comment