Amyusha Shimlam Hkrit Tsang Ra

Ka ai, Naw Kham

Lai wa sai 2009 hta bum kaboi waw ai zawn zawn, mada-ga zawn zawn nga Myen Hpyendu ni a Ngarai Wan bawm (nuclear bomb) gin shapraw na lamang shamu shamawt nga ai hpe DVB kawn shana lai wa sai. DVB kawn shiga shana wa ai, TV hkan sumla hte madun dan ai lam ni hpe mungshawa ni hku nna shiga langai hku sha mu mada yu shalai kau na sai ngu kam ai. Kaja wa nga yang hkrit tsang ra ai lam kaba langai rai nga ai gaw kadai myit dum hkrup na kun?

Myen amyu ni gaw amyu kaba myit hpe galoi mung n shazim kau lu nga ai, No. langai myen empire hpe Ahnawrahta wa gawgap lai wa sai, No. lahkawng myen empire hpe Bayitnawng wa Ayudaya zing ai kaw du hkra gawgap lai wa sai, No. masum myen empire hpe Alawnghpaya U Aung Ze Ya wa gawgap lai wa sai, ya dai ni No. mali myen empire hpe ya up nga ai myendu ni gawgap mayu nga ma ai. N dai lam ni a majaw hpyendap n gun shalaw myen mungdan ting hpyen n gun jahpring Jinghpaw mung de mung shara shagu hpyen n gun jahpring rai bungli law nga ma ai.

Myen du ni shanhte a yupmang hpe jahpring lu na matu dingbai dingna jaw nga ai rawtmalan hpyen hpung n kau ni hpe simsa lam la kau, KNU hte SSA-S ni hpe ngam da di nna, shanhte byin mayu ai yup-mang hpe ngam ngam galaw nga ma ai gaw gara rawt malan hpung ni dum nga ai kun? Amyu sha langai kata na rawtmalan hpyen hpung ni hpe shada ahkawk hkat let a ten shama nga na matu n kau ni hpe ahkaw ahkang power kaji mi shajan jaw kau, n kau ni hpe jarit makawp dap gale kau, n kau ni hpe mare sin dap (pyi-tu-tsit) galaw shangun, BGF proposal ni jaw da, rawtmalan myu tsaw hpyen hpung ni hpe hpa n re ai bungli ni hta shakyin shayup da, maga mi de a ten garawt da nna maga mi de gaw shanhte a htinggrum bungli (secret work) ni hpe awngdang hkra mayun galaw nga ma ai. N dai lam ni hpe dum ra ai.

US gaw 2003 ning hta Iraq mungdan hpe shang kasat sai, 2006 December 30 hta Sadam Hussein hpe Shinggyim Sha Shada Sat nat Mara (crime against humanity) hte jen noi sat kau sai. Ndai zawn re lam ni hpe mu hkrup ai myen du ni gaw shanhte a shimlam a matu hte amyu bawsang ni hpe naw dip da lu na matu, Ngarai Wan Bawm shachyaw nan shachyaw ra mat sai ngu myit la ma ai. Ndai Ngarai Wan Bawm lu madu da sai shani kawn USA hte kaga mungkan na ni shi hpe ga shaga nau n kang na sai. Myen du ni gaw Ngarai Wan Bawm madu da ai Dindung Korea hpe grai nan yu n gun lu nga ai. Dai ni, Dingdung Korea a mungmasa gaw communist-gumshen hpyen dap up ai mungmasa hpe lang nga ai. Lai wa sai 2010 March hta Dingda Korea Hpyen Sanghpaw langai panglai kaw lim mat ai hpe Dingdung Korea ni gap lup kau ai re ngu sawn la ma ai. Sanghpaw n tsa lawm masha 104 kaw na 58 hpe hkye la lu ma ai lam CNN shiga dap kawn shana wa ai. N dai mabyin hpe shiga kaw bang, TV kaw shapoi di ai hta lai nna Dingdung Korea hpe kadai mung hpa n lu deng nga ai. N dai gaw Dingdung Korea hta Ngarai Wan Bawm madu da ai akyu a majaw rai nga ai.

N dai zawn re ai ginlam ni hpe Myen hpyendu ni gaw grai nan yu kasi la nga ai. USA hte kaga maigan ni gaw myen hpe jahkring hkring sha mungdan masha ni hpe n zingri na matu, amyu bawsang ni hte rap rap ra ra nga na matu tsun shadut hkrum nga ai. Ndai zawn n tsa kawn sara sa galaw ai hpe myen gaw kachyi mi mung n ra sharawng nga ai. Dai majaw myen du ni gaw Ngarai Wan Bawm madu da jang USA sha n ga, gara mungdan mung shi hpe sara sa galaw n lu sai ngu myit la ai hte Ngarai Wan Bawm lu gin shalat na matu dakring dalang shakut nga sai hku re.

Myen-Dingdung Korea kanawn mazum lam hpe yu yang, Myen mung de sa lam chyai ai Dingda Korea Gumsan Magam Chun Doo-hwan hpe sat na gyam manghkang shapraw ai Dingdung Korea a akyang a majaw 1983 ning kawn Myen hte Dingdung Korea gaw hku hkau lam hten mat sai, shaning 20 ram na mat ai hpang 2007 April kawn Dingdung Korea hte Myen ni jinghku bai hku hpang wa sai, dai hpang laknak htaw sa ai ngu nawn ai Dingdung Korea Sanghpaw “Kang Nam-1” gaw Yangon hka-daru de 2007 kawn du shang hpang wa sai.

Te Za gaw Russia—Dingdung Korea hte Ngarai Wan Bawm shachyaw na matu bawng ban ai, Yangon hka-daru hta jahkring da ai Dingdung Korea sanghpaw kawn htaw sa wa ai nuclear shachyaw arung arai ni hpe bai htaw lahka la ai lam Tin Min (Te Za a laika buk zing hpang hkan wa) tsun wa ai hpe Desmond Ball ka wa sai.
2009-Aug-1 ya na AFP shiga dap tsun ai, Dingdung Korea gaw myen hpyedu ni hpe 5 ning laman hta Ngarai Wan Bawm (Atomic Bomb) lu shapraw na matu Nuclear jak rung shadun ai lam hta garum nga ai lam ka da nga ai. Sydney Morning Herald shiga kaw tsun ai gaw, Myen Mung dingdung daw Naung Laing ngu ai Bum n pu e Ngarai Wan Bawm shachyaw arung arai ni makoi da ai, hte maga mi de gaw mung shawa lang arai a matu nuclear power hte shachyaw ai jak rung hpe Russia ni garum gaw gap nga ai lam ka da nga ai. Myen du ni tsun ai gaw nuclear bung hkrawng di shadun na lamang gaw tsi rung hta lang na tsi isotope ni hpe shapraw na yaw shada ai re lam tsun nga ai. N dai lam ni hpe Australian National University na Desmond Ball ngu ai zai ladat hka ja professor wa Moe Jo (myen hpyendu dingsa rai na nuclear shachyaw hpyendap kaw lit gun ai wa) kaw na san ka da nga ai. Moe Jo gaw masat yan lahkawng ngu na Russia de nuclear hpaji sharin sa ai marai 75 dat ai hta lawm nna nuclear hpaji sharin na marai 1,000 nga ai lam tsun nga ai.
AFP shiga dap 2002-Jan-22 hta ka ai, Maigan Khit Hkai Ningtau Lithkam Khin Maung Win tsun ai, myen gaw Mungdan Ga-daga Atomic Atsam Uhpung (International Atomic Energy Agency-IAEA) hpe Ngarai Wan Atsam Jakrung gaw gap na, mai kaja ai lam hta jai lang na re lam, shana da sai lam tsun nga ai. Maga mi de yu yang, 1995 December 15 shani Bangkok hta galaw ai Ngarai Wan Bawm n shapraw (Treaty on the Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone) zuphpawng hta lata mahkret da nga ai.

Khin Maug Win matut tsun ai Jak rung Lang Rai N Gayun na Gasadi (Non-Proliferation Treaty) hpe 1992 ning hta Myen gaw lata mahkret sai lam, mai kaja lam hta jai lang na re lam tsun da nga ai. Mai kaja lam a matu yaw shada ai rai yang nuclear jak rung gaw gap na ahkaw ahkang nga nga ai. Raitim Ngarai Wan Bawm gawgap na ninghkring Pakistan masha lahkawng hpe myen mung de mayun jashawn ai lam gaw shi n tsun nga ai. Laiwa sai shaning IAEA ni Myen Mung de shang sawk sagawn yu yang Myen Mung shim lam tsawm ra yawm taw sai lam tsun nga ai.

Sai Tein Win ( DVB kawn shiga sagawn na shangun da hkrum ai wa, myen hpyen dap kaw major madang re wa, myen hpyen dap engineer hte missile shachyaw ninghkring re ai wa, Russia de missile hpaji sharin ngut nna myen hpyendap hta missile hte nuclear shachyaw na prototype hpe gawgap na lit la galaw ai wa) hpe san da ai hpe Robert Kelley ka da ai lam mung nga nga ai. N dai shiga gaw American nuclear hpungtang hpaji hpung, IAEA director dingsa, Robert Kelley hte DVB shiga gawn Sai Tein Win ni jawng hta ai shiga rai nna 2010 June 3 ya shani dip shapraw ai laika hpe lakap yu yang, ya a ten myen du ni, hkrak re ai Ngarai Wan Bawm shachyaw na formula hpe atsawm n lu gin shalat shi ai, rai tim Ngarai Wan Bawm lu madu na matu uranium htu mahkawng nga ai hte missile lu shachyaw hkra shakut nga ai lam ka da nga ai.

Matut nna German hte pawng ai Singapore na company lahkawng mung jak rung rai ni hpe myen asuya hpe dut jaw nga ai, madung gaw hpaji lam hte hpungtang hpaji sawk sagawn wunkat hta jawngma ni lang na matu yaw shada let dut jaw ai rai nga ai. German ni n tsen ai majaw dat kasa dat nna shanhte dut jaw ai jak rung rai ni hpe sa yu ma ai, jak rung kaba lahkawng shachyaw da ai hpe sa mu ai, rai tim dai jak rung grup yin hta jawngma ni hpe n mu ai hte Dakkasu Jawng mung n mu ma ai, num kasha ni hpe mung n mu ma ai, dat kasa wa matsing hkrup ai gaw jawngla ni hpyen buhpun palawng gaw n hpun ma ai. Raitim DVB ni sumla madun dan ai gaw German dat kasa wa sa du yang dai jawngma ni gaw shawa palawng hpun da nna dat kasa wa wa mat jang hpyen labu palawng bai dagraw ai hpe htawng madun dan nga ai.

1981-June-7 hta Israel majan n bungli F-16A kawn Iraq, Osirak nuclear wan bawm tam jak rung hpe sa jahten kau ga sai. 2007 Sept hta nuclear bawm shapraw ai ngu nawn ai Syria ni a jak rung hpe n bungli hte sa gap jahten kau ya ai, Israel amyusha shimlam a matu rai yang Israel amyu ni n dai hku galaw nga ma ai.

Shaning 10 ning 20 laman hta Ngarai Wan Bawm lu madu hkra shakut nga ai majaw lama na Myendu ni Ngarai Wan Bawm lu madu mat jang, Jinghpaw W.P Amyusha ni shimlam manu mana hkrit tsang ra mat sai, KIO/KIA mi nga tim lachyum n pru mat sana re. Ngarai Wan Bawm gade ram sanam ai ngu hpe Japan ni No.II Mungkan majan a ten hkam sha lai wa ma sai. 1945-August-6, Hiroshima hta kalang, August-9 hta Nagasaki hta kalang ngarai wan bawm jahkrat wa sai. Hiroshima mare sumpum 3 nga ai kaw na sumpum 2 hten za mat ai.

A ten naw nga ai laman lawan wan Amyusha shimlam a matu shajin ra sai. Miwa kahpu ba ni a ga madat nga n mai na sai. Tinang amyusha a shimlam gaw tinang lit la n shajin yang kadai sa lajang ya na i? Anhte amyusha ni zingri hkrum jamjau hkrum nga ai hpe lata tut kadai wa sa garum nga a ta? Tinang a bungli gaw tinang sha galaw ra na re. “Kaihtum de n kap kailang de n kap” re mung masa hpe gaw tawn da kau gring sai ngu mu mada ai law. Myendu ni shanglawt ni hpe 1994 hta gap hkat jahkring woi ai hte maren tinang maga de gaw kaja wa ma hkra jahkring kau ai zawn byin mat nga sai. Raitim myen du ni gaw n dai zawn re simsa ai ten hta ahkaw ahkang kaba la nna shanhte maga de manu mana jahting shajin mat sai gaw kadai myit dum nga ai kun?
Laknak kaba n madu shi yang lawan wan shamawt ra sai ngu tang madun dat ai.