MAGRI DAZIK, GUMHPRAW DAZIK, JA DAZIK

Ka ai - Dr KhaLum

Ginsup shingjawng poi ni hta nambat masum lu ai ni hpe Magri dazik, nambat lahkawng lu ai ni hpe Gumhpraw dazik, nambat langai lu ai ni hpe Ja dazik shagrau chye ma ai. Dai kumhpa ni hta kaga compensation prize ngu ai myit shapyaw kumhpa, zwe su ngu ai hpang jahtum pandung shang ai kumhpa, hte lagaw din (soccer) ginsup poi ni hta san seng dik kumhhpa ngu nna kumhpa amyu myu naw shagrau ma ai. 1988 ning Korea mare e 24 lang ngu na mungkan Olympic ginsup shingjawng poi hta Surinam ngu ai zunlawng mungdan kaji langai mi kaw na kagat shingjawng ninghkrin masha langai mi sha sa du ai. Nambt langai lu ai majaw Ja dazik hpai nna wa mat ai. Shi a mungdan du yang Surinam mungdan hkawhkam wa kabu gara hkalum poi galaw nna bai hkap shagrau ya ai.

Ya prat na hku nga yang Gumhpraw sen tsa lam (sen100-900 lapran) lu ai wa hpe gaw magri dazik, gumhpraw sen hkying lam (sen 1000-9000 lapran) lu ai wa hpe gumhpraw dazik, gumhpraw sen mun lam (sen 10,000 a lahta de) lu ai wa hpe Ja dazik madu sut du ngu shamying ging nga ai. Hpa majaw ta? nga yang gumhpraw sen kaba kahtap nna chye tam ai wa mung tatut sut masa hta magrau grang ai share wangan langai mi rai nga ai.

Hpaji lam hta mung bachelor degree langai mi lu ai wa hpe gaw hpaji wangan (hpaji brang tung) rai nga ai majaw magri dazik ngu shamying mai nga ai. Bachelor degree lahkawng lu ai wa hpe mung magri dazik lahkawng lu ai wa hte shabung mai nga ai. Master degree langai mi lu ai wa hpe gaw Gumhpraw dazik langai mi lu ai hte shabung mai nga ai. Hpa majaw nga yang master ngu ai gaw Madu ngu ai rai nga ai. Master degree lahkawng lu ai wa hpe gaw Gumhpraw dazik lahkawng lu ai wa hte shabung mai nga ai. Dai hte maren Doctorate degree hpe Ja dazik hte shabung mai nga ai. Ya prat hta gaw lagaw din bawlung(soccer) ginsup ninghkrin ni hpe mung PhD shagrau na nga ai n rai ni?

Anhte shada n shagrau hkat yang kaga masha ni kadai sa shagrau na kun? Ginsup shing jawng poi shang ai ni gaw magri dazik hte sha n mai myit dik ai hte maren, ja gumhpraw tam ai ni mung moi prat tinang a dum nta masha ni sha na matu bum yi loi li galaw sha ai zawn, kaji kajaw sha n tam nna myit dik nga ai hku n re ai sha, masha law law hpe bungli jaw nna pawn ba sharawt lu ai sut arang madu byin tai hkra sen gumhpraw mun sen lam kahtap nna billionnaires, trillionnares sut madu ngu ai lahkam de shanang sa wa ra ai. Hpaji tam ai ni mung bachelor degree, master degree ni hte sha myit n dik nga ai sha, mungkan masha ni hpe lam woi lu ai madang du hkra hpaji kaba hpe shakut shakat sharin la ra nga ai.

Hpaji janmau gaw mungdan langai mi a kata na gumhpraw(currency) hte bung nga ai. Myen gunmhpraw gaw Myen asuya a up hkang ai daru magam npu e manu dan nga ai. Dai hte maren Miwa gumhpraw mung Miwa gumsan mungdan kata e jai sha mai nga ai. Thai gumhpraw mung Thai hkawhkam mungdan kata e n dut n dang jai sha mai nga ai. Gumhpraw maisau pa ntsa Ks 1000 ngu nna ka da ai shaloi dai gunmhpraw je pa gaw lap 1000 hte ging dan ai arung arai hpe mari la lu ai manu rawng nga ai. Dai gumhpraw a shingdu de dai gumhpraw hpe shapraw dat ai mung up asuya langai mi amahkam lit la ai majaw ka shakap da ai daram manu dan ai rai nga ai. Dai asuya lit n la sai ngu nadau dat ai ahkying aten kaw na dai unhpraw maisau je pa gaw hpa manu n dan ai maisau langai mi sha tai mat ai. Moi Japan majan prat hta Japan n majan sum mat ai hte rau, Japan asuya a daru magam (authority) hkoi mat ai majaw Japan gumhpraw ni hpa manu n dan ai maisau hkyep ni tai mat ai rai nga ai. Myen mung dan asuya mung British Commonwealth kaw na pru mat ai shaloi Myen gumhpraw hpe maigan mungdan ni hta n mai jai sha mat wa sai. American Dollar gaw dai ni mungkan mungdan shara shagu hta manu dan nga ai. Hpa majaw ta? nga yang American asuya a daru magam shara shagu ka-up nga ai majaw rai nga ai. American gumhpraw hpe mung American mungdan a jinghku mungdan ni hta n dut n dang ja sha mai nga ai. Ga shadawn Cambodia mung dan hte Cambodia gumhpraw mung mai jaw ai. Thai gumhpraw mung mai jai ai. American gumhpraw mung mai jai ai. Lam makau hkan na lusha seng ni hta mung mai jai ai. American mungdan hte n htuk hkat ai mungdan ni hta chyawm gaw American Dollar hpai ai masha hpe htawng rim bang kun? shing n rai si ari du hkra pyi jaw kun? rai chye ma ai.

Dai hte maren, mungkan hpaji janmau degree ni mung shi na hte shi manu dan nga ma ai. Bukdak hpunggyi ni a bwe lakmat amyu myu mung Bukda nawku hpung masha ni a matu manu dan nna hkungga shagrau nga ma ai. Hkristan nawku hpung amyu myu kaw na shagrau ai hpaji janmau degree ni mung shi shara hte shi shara manu dan nga ai. Ga shadawn: Conservative Theological wings de na hpaji degree ni gaw Conservative churches a matu manu dan nna hkap la jai lang nga ma ai. Liberal theological wings na hpaji janmau ni hpe mung liberal nawku hpung ni hta manu shadan nna jai lang nga ma ai. Ecumenical wings na hpaji janmau ni mung ecumenical circle hta manu dan nga ai. Rai tim, Bukda hpunggyi hpaji janmau gaw Hkristan nawku hpung hta manu n dan ai hte maren, Hkristan makam masham na PhD degree mung Bukda nawku htung hkan ai hpung masha ni a matu manu n dan nga ai. Myen mung kata e moi sasan jawng na atan hpe Asuya jawng na shagrit ai zawn, sasana jawng ni mung asutya jawng na hpaji hpe langu si pa hte galai lu ai ngu tsun ma ai. Ya prat hta mung Uropa mungdan nkau mi gaw American dakkasu ni kaw na shagrau ai hpaji janmau degree ni hpe nau manu n shadan ai zawn ngu nga ma ai. Shagrau dazik ni mung shi prat hte shi manu dan nga ma ai. Philippines mungdan Manila mare kaba na bus(jeepnie) nkau mi hta " Badges are not honoured" nga nna ka da ai hpe mu hti nngai. Dai gaw, dazik ni nau law nna manu dan ai lam shi shara hte shi limit nga ai hpe madun ai rai nga ai. Moi shawng de America mungdan hte awng lakmat hte shagrau dazik nau law wa ai majaw, ai n kam ai Cynic masha langa mi ndai hku tsun ai: "If you present a certificate and a red badge, an American will join any group," (Lakmat hte dazik aahkyeng she shagrau yang American wa gaw gara hpung tim shang na re) ngu ai rai nga ai.

Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni a matu gaw hpa lam hta mung naw hpang hkrat nga ga ai majaw, nau wa mi lata nga na n mai ai. Lu la mai ai yawng hpe shakut shakat di la da ra na re. Lu la wa ai hpaji hpe gaw tinang a buga ginra hta hkan nna jai lang ai hta madung na rai nga ai. Masha shagu mung hpaji matut sharin na ahkaw ahkang lu mai ai n rai. Maigan du nna hpaji matut sharin na ahkang lu ai ni gaw Magri dazik, Gumhpraw dazik ni hte sha myit n dik dum nga ai sha Ja dazik ni hpe shakut la ra ai. Tinang a matu BA, BSc lu jang ram sai, MA, MSc lu jang ram sai, n ngu ai sha DMin, DMiss, EdD, LLD, PhD, DD, DLitt, DHL, DRE, kahtap nna sharin la ra ai. America na Princeton Dakkasu hta doctorate degree kru hpra lu ai sara kaba lahkawng nga ai dai jawng na catalogue hta mu lu ai. Jinghpaw Wunpawng sha ni hta hpaji jan mau Ja dazik law law lu ai hpaji munu ni law law paw pru wa u ga.